فعالان حوزه BNPL (خرید اکنون، پرداخت بعد) معتقدند که رشد سریع شرکت‌های لندتک از یک‌سو باعث افزایش حجم اعتبارات شده، اما از سوی دیگر، ریسک نکول را بالا برده است؛ زیرا هر فرد می‌تواند به‌طور هم‌زمان از چندین سرویس‌دهنده اعتباری استفاده کند. کارشناسان این حوزه بر این باورند که بهترین راهکار برای کاهش نکول، اشتراک‌گذاری لیست کاربران بدحساب و تعامل بیشتر شرکت‌های BNPL است.
افزایش تمایل کاربران به خرید اعتباری
حمیدرضا سعادتی، معاون دیجی‌پی، درباره روند رشد BNPL در ایران می‌گوید:
«مشاهدات ما نشان می‌دهد که مبالغ بالاتر BNPL برای خرید لوازم خانگی و دارایی‌های سرمایه‌ای استفاده می‌شود، در حالی که مبالغ پایین‌تر به خریدهای روزمره اختصاص دارد. مهم‌ترین نکته، افزایش تمایل کاربران به خرید اعتباری است، که روزبه‌روز در حال رشد است.»
او ادامه می‌دهد:
«متأسفانه در اقتصاد تورمی، BNPL حتی برای خریدهای سرمایه‌ای هم مورد استفاده قرار گرفته است، که این اتفاق در بلندمدت رفتار اعتباری کاربران را تغییر داده و باعث می‌شود که منابع اعتباری به دست مصرف‌کنندگان واقعی نرسد.»
سعادتی راهکار این مسئله را افزایش سواد مالی کاربران می‌داند و تأکید می‌کند:
«در کشور ما هنوز آشنایی کافی با ابزارهای مالی مدرن وجود ندارد. در این شرایط، محدودیت راه‌حل مناسبی نیست، بلکه باید با آموزش و توسعه زیرساخت‌های مالی، رفتار اعتباری صحیح را در جامعه نهادینه کرد.»
او همچنین به رشد چشمگیر دیجی‌پی در حوزه BNPL اشاره می‌کند:
«در سال ۱۴۰۳، بیش از ۲ میلیون کاربر از خدمات BNPL دیجی‌پی استفاده کردند و ۷۳ سازمان نیز از سرویس‌های اعتباری ما بهره بردند. علاوه بر این، ما محصول مدیریت ثروت را نیز به سبد خدمات خود اضافه کردیم تا کاربران بتوانند سرمایه‌گذاری بهتری انجام دهند.»
تعامل بین لندتک‌ها برای کاهش نرخ نکول
سعادتی معتقد است که افزایش تعداد لندتک‌ها، از یک‌سو حجم اعتبارات را بالا برده، اما از سوی دیگر، ریسک نکول را افزایش داده است؛ زیرا افراد می‌توانند هم‌زمان از چندین شرکت مختلف اعتبار دریافت کنند.
او توضیح می‌دهد:
«همکاری و اشتراک‌گذاری اطلاعات بین لندتک‌ها برای کاهش نرخ نکول، موضوعی است که تاکنون به آن توجه کافی نشده است. اگر شرکت‌ها بتوانند لیست کاربران بدحساب را به اشتراک بگذارند، می‌توانند تصمیمات بهتری برای اعتباردهی بگیرند. همچنین، ایجاد انحصار توسط برخی شرکت‌ها می‌تواند به اکوسیستم لندتک آسیب بزند، زیرا قراردادهای انحصاری، دسترسی کاربران به سرویس‌دهندگان مختلف را محدود می‌کند.»
رشد چشمگیر BNPL در ایران؛ از اعتبار خرد تا خرید دارایی‌های سرمایه‌ای
آرین افشار، مدیر ارشد رشد تارا، با تأیید رشد چشمگیر BNPL در ایران می‌گوید:
«شبکه فروشگاه‌های ما در سال گذشته از ۱۲ هزار نقطه عبور کرد و در حالی که بر افزایش کاربران متمرکز بودیم، تعداد پذیرندگان را نیز به‌طور قابل‌توجهی گسترش دادیم.»
او توضیح می‌دهد که تورم، استفاده از اعتبارهای خرد را به سمتی سوق داده که با استانداردهای جهانی متفاوت است:
«در تمام دنیا، هدف BNPL، افزایش توان خرید روزمره خانوارها است. اما در ایران، به دلیل تورم بالا، بخش قابل‌توجهی از اعتبارهای BNPL صرف خرید کالاهای سرمایه‌ای و دارایی‌ها شده است. برآوردها نشان می‌دهد که حجم بازار BNPL در ایران به ۱۲ همت (هزار میلیارد تومان) رسیده است و ما خود را یکی از بازیگران اصلی این بازار می‌دانیم.»
لزوم اشتراک‌گذاری اطلاعات کاربران بدحساب
افشار معتقد است که مدل‌های سنتی اعتبارسنجی برای BNPL کارایی لازم را ندارند. او می‌گوید:
«شرکت اعتبارسنجی ایرانیان بیشتر بر سوابق بانکی افراد تمرکز دارد، اما BNPL به مدل‌های اعتبارسنجی متفاوتی نیاز دارد. بهترین راهکار برای کاهش نکول، ایجاد یک پایگاه داده مشترک از کاربران بدحساب و اشتراک‌گذاری آن بین شرکت‌های فعال در این حوزه است.»
BNPL توان خرید کاربران را افزایش داده است
احسان رحمانی‌نیا، معاون مالی و نایب‌رئیس هیئت‌مدیره اسنپ‌پی، به اثرگذاری مثبت BNPL بر اقتصاد خانوار و کسب‌وکارهای خرد اشاره می‌کند:
«بررسی‌های ما نشان می‌دهد که BNPL به‌طور مستقیم باعث افزایش توان خرید مردم و رشد کسب‌وکارهای خرد شده است. در سال گذشته، تعداد سفارشات ثبت‌شده در اسنپ‌پی ۱۸۶ درصد و مبلغ کل تسهیلات استفاده‌شده ۲۷۰ درصد افزایش یافته است.»
او معتقد است که تغییرات ناگهانی در قوانین مالی، می‌تواند خدمات BNPL را با چالش‌های جدی مواجه کند:
«مقررات‌گذاری غیرکارشناسی، ریسک‌های عملیاتی را افزایش داده و می‌تواند باعث کاهش اعتماد کاربران و سرمایه‌گذاران شود. از طرف دیگر، مدل‌های قیمت‌گذاری پذیرندگان نیز می‌تواند تأثیر مستقیمی بر جذابیت BNPL برای کاربران داشته باشد.»
BNPL تعریف بدهی را تغییر داده است
علیرضا هوشمند، معاون کسب‌وکار ازکی‌وام، می‌گوید که BNPL رفتار مالی کاربران را متحول کرده است:
«در گذشته، دریافت وام برای خرید کالاهایی مانند پوشاک یا خدمات آرایشی غیرمعمول به نظر می‌رسید. اما BNPL این مفهوم را تغییر داده و باعث شده که افراد به‌راحتی از اعتبار برای خریدهای روزمره خود استفاده کنند.»
هوشمند بزرگ‌ترین چالش این صنعت را نبود سیستم اعتبارسنجی جامع در ایران می‌داند و می‌گوید:
«در خوش‌بینانه‌ترین حالت، فقط ۳۵ درصد مردم دارای رتبه اعتباری هستند. این ضعف، ریسک نکول را افزایش می‌دهد. ما علاوه بر استفاده از داده‌های شرکت اعتبارسنجی ایرانیان، زیرساخت‌های داخلی خود را برای ارزیابی کاربران توسعه داده‌ایم. اما همچنان عدم امکان ثبت امتیاز منفی برای کاربران بدحساب یکی از مشکلات اصلی این صنعت است.»
تورم و تغییر رفتار اعتباری کاربران
هوشمند توضیح می‌دهد که تورم، رفتار کاربران BNPL را تغییر داده است:
«در شرایط تورمی، مردم به‌جای خریدهای روزمره، به سمت خرید دارایی‌هایی با قابلیت نقدشوندگی بالا می‌روند. این مسئله باعث می‌شود که رفتار اعتباری واقعی شکل نگیرد و در نتیجه، ریسک نکول برای پلتفرم‌های BNPL افزایش یابد.»
